Hatuniye (Fatma Hatun) Cami-i Şerîfi

Samatya-Hatuniye (Fatma Hatun) Cami-i Şerîfi

Müfid Yüksel

Eski Kaynaklarda Mimar Sinan yapısı olduğu kaydedilen camiSamatya’daSulu Manastır yakınlarında   Sancaktar Hayrettin Mahallesinde  Orgeneral Abdurrahman Nafiz Gürman caddesinde, 1070 Ada, 3 Parselde bulunmaktaydı.

Sâ’îÇelebî’nin Mimar Sinan ve Eserleri ile ilgili Tezkiretu’l-Bünyân adlı eserinde câmiler listesinde 16. Sırada ve “Hamâmî Hatun Camii Sulu Manastır Kurbunda” şeklinde yer verilmiştir.(Sâ’îÇelebî, Tezkiretu’l-Bünyân, 1315:29)  Buna göre cami Mimar Sinan’ın inşâ ettiği camiler meyanındadır.

EvliyâÇelebîSeyahatnâmesi’nde Hatun Camii adı ile kaydedilmiştir.

 “Sulu Manastır hammâmıHâtûncâmi‘i: Mi‘mârSinânbinâsıdır. Üsküblü Çeşmesi dibinde yedi yol ağzı ki islâmbol içre bu gûne yedi râh cem‘ olmamışdır,” (EvliyâÇelebîSeyahatnâme,Topkapı (Bağdat) Kütüp. No:304/89b; Süleymaniye(Pertev Paşa) Kütüp. Nüsh.458/85a; Yapı Kredi Yayını, 1/139; Demircanlı, 1989:108)

Bu cami ile alakalı Ayvansarâyî’nin, Hadîkatu’l-Cevâmi’inde şu mâlumât yer almaktadır:

“Hatuniye Mescidi

Bâniyesi El-Hâcce Fatima Hâtundur ki, kendi dahi anda medfûne olup, ittisâlinde mektebi dahi vardır.Mahallesi vardır der kurb-ı Samatya. RahmetullahiAleyha,  رحمة الله عليها “ (Ayvansarâyî, Hadîka, 1231:52). Mahallesi yokdur. Der Kurb-ı Samatya”(Ayvansarâyî, Hadîka, 1281:1/104; Galitekin Yayını, 2001:149)

Aydın Yüksel’in, Osmanlı Devri MimârisindeKanûnîSultan Süleyman Devri’nde, Evliya ÇelebîSeyahatnâmesi’ndeki kayda dayanarak Hamâmî Hatun Camii başlığı ile yer almıştır. Aydın Yüksel’e göre, 1950’de harap halde iken vakıflar idaresi tarafından bir Alman’a satılmış. O da yerine apartman yaptırmış.(Yüksel, 2004:147) Tahsin Öz’e göre de arsası satılmış.(Öz, 1997:1/69). Oysaki Cumhuriyet Gazetesinin 21.10.1937 Tarihli saysının 8. Sahifesinde bu cami ile ilgili vakıflar idaresi kaynaklı şöyle bir satış ilanı yer almıştır.” Samatya Ağa Hamamı Caddesinde Tramvay yolu üzerinde bermuceb-i çap 918,44 metro murabbaında (Metrekare) bulunan Hatuniye Camii arsası ile mevcud enkazı”

Cami ile ilgili A. Süheyl Ünver arşivinde 1931 tarihli bir fotoğraf yer almakta. Fotoğrafta cami harabe/enkaz halinde, minaresi ise külah kısmına değin sağlam ayakta gözükmektedir.Minare kemerli ve taş örgülü bir kaide üzerinde, şerefeye kadar kalın ve sıvalı bir şekilde, şerefeden sonrası ise daha ince sıvalı olarak devam etmektedir. Fotoğrafın arkasında da el yazısı ve arabi harflerle ile “Samatya’da Ermeni Kilisesi civarında, ismi mâlum olmayan câmi harâbesi 1931”  kaydı yer almıştır. (S. Ünver Arşivi, Süleymaniye Kütüp. Dos.240/25). Ayrıca Ekrem Hakkı Ayverdi’nin İstanbul Vakıfları Tahrir Defterindeki notunda bu camiin bâniyesi ile Mihrişah Hatun/Hacı Kadın ile bir şekilde karıştırılmış (İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953/1546 Tarihli, 1970:370) 

Bibliography

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, 1231. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Yazma, Müstensih: Hattat Mustafa Râkım, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Yazmaları, TY 8872

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1281. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Cilt. 1-2, Matbaa-i Âmire, İstanbul

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1987. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Cilt. 1-2; Hazırlayan: İhsan Erzi, Tercüman Yayınları, İstanbul

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 2001.Hadîkatu’l-Cevâmi’, Hazırlayan: A. Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul

Demircanlı, Yüksel Yoldaş, 1989. İstanbul Mimârisi İçin Kaynak Olarak Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul

Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme,Yazma Nüsha, Topkapı Sarayı (Bağdat) Kütüp. No:304; Süleymaniye (Pertev Paşa) Kütüp. No:458; Yapı-Kerdi Yayınları, Haz.: Robert Dankoff-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı,İstanbul

Fatih Camileri, 1991. Fatih Camileri Ve Diğer Tarihi Eserler,Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi Yayınları,İstanbul

İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri, 953/1546 Tarihli, Neşredenler: Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan-Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Cemiyeti Neşriyatı, 1970. Baha Matbaası, İstanbul

Öz, Tahsin. 1997. İstanbul Camileri, Cilt.1-2, 3. Baskı, TTK. Yayınları, TTK. Basımevi, Ankara

SâîÇelebî, 1315. Tezkiretu’l-Bünyân, Mimar Sinan Yapıları, İkdâm Matbaası, İstanbul

Yüksel, İ. Aydın, 2004. İstanbul MimârisindeKanûnî Sultan Süleyman Devri, İstanbul, IV. Cild, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul